Aşılama Tedavisi Nedir, Aşılama Tedavisi Nasıl Yapılır?

Rahim içi inseminasyon olarak da bilinen aşılama tedavisi (IUI), üreme sağlığı alanında yaygın başvurulan destekleyici üreme tekniklerinden biridir. Tüp bebek uygulamasına geçilmeden önce denenen bu yöntem, özellikle açıklanamayan kısırlık ve hafif erkek faktörü infertilitesi bulunan çiftlere umut kapısı açmaktadır. Doğal gebelik için ideal koşulları laboratuvar ortamında yeniden oluşturarak, spermlerin yumurtaya ulaşma mesafesini kısaltan bu prosedür, minimal invaziv yapısıyla dikkat çekmektedir.

Kadın hastalıkları ve doğum pratiğinde, aşılama tedavisi genellikle yumurtalık rezervi uygun olan, en az bir tüpü açık bulunan ve 35 yaş altındaki hastalar için önerilmektedir. Üreme endokrinolojisi çerçevesinde değerlendirildiğinde bu tedavi, ovülasyon indüksiyonu ile birleştirildiğinde başarı oranını artırmakta; böylece çiftlerin daha karmaşık ve maliyetli tedavilere ihtiyaç duymadan gebelik elde etme şansları yükselmektedir.

İnfertilite, haftada iki veya üç defa düzenli korunmasız cinsel ilişkiye rağmen bir yıl içinde gebelik elde edilememesi durumu olarak tanımlanır. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) verilerine göre, üreme çağındaki çiftlerin yaklaşık yüzde 15’i bu sorunu yaşamaktadır. Bu nedenle modern jinekoloji, çiftlere kademeli tedavi protokolleri sunarak hem maliyet etkinliği hem de başarı oranını optimize etmeye çalışmaktadır.

Aşılama tedavisinin yerini anlamak için infertilite tedavi basamaklarını bilmek önemlidir. İlk aşamada yaşam tarzı değişiklikleri ve ovülasyon takibi önerilir; bu başarısız kaldığında ilaçla ovülasyon indüksiyonu devreye girer. Aşılama tedavisi, bu basamağın hemen sonrasında yer alır ve tüp bebek tedavisine (IVF) geçmeden önce denenen etkili bir alternatif olarak konumlanır. Özellikle polikistik over sendromu (PKOS), minimal endometriozis, servikal mukus sorunları veya hafif oligospermi vakalarında tercih edilmektedir.

Aşılama Tedavisi Nedir?

Aşılama tedavisi, erkekten alınan sperm örneğinin laboratuvarda özel işlemlerden geçirilerek en hareketli ve sağlıklı sperm hücrelerinin seçilmesi ve bunların ince bir kateter yardımıyla doğrudan kadının rahmine yerleştirilmesi prosedürüdür. Bu sayede sperm hücreleri, serviksten geçme ve yumurtalıklara ulaşma konusunda daha avantajlı hale gelir. Döllenme yine doğal ortamda, yani fallop tüplerinde gerçekleşir; bu nedenle tedavi “doğala en yakın destekli üreme yöntemi” olarak nitelendirilir.

İşlem ağrısız olup, vajinismus hastaları haricinde anestezi gerektirmez. Ortalama süre 10-15 dakikadır ve hasta aynı gün içinde normal yaşamına dönebilir.

Aşılama Tedavisi Kimlere Uygulanır?

Aşılama tedavisinden en çok fayda görecek hasta grubu şu özellikleri taşır:

• Kadın yaşı 35’in altında ve yumurtalık rezervi normal aralıkta
• Anti-Müllerian Hormon (AMH) değeri 1.0 ng/mL’nin üzerinde
• Histerosalpingografi (HSG) testinde en az bir tüp açık
• Evlilik süresi 3 yıldan kısa
• Erkekte ileri hareketli sperm sayısı en az 5 milyon/mL

Hangi Durumlarda Aşılama Tedavisi Önerilir?

• Açıklanamayan infertilite (unexplained infertility)
• Hafif-orta dereceli erkek faktörü kısırlığı
• Ovülasyon bozuklukları (PKOS dahil)
• Servikal mukus problemleri
• Cinsel işlev bozuklukları (vajinismus, erektil disfonksiyon)
• Minimal veya hafif endometriozis (Evre I-II)
• İmmünolojik infertilite (antisperm antikor varlığı)

Aşılama Tedavisi Hangi Durumlarda Yapılamaz?

Bazı koşullar tedavinin etkinliğini sıfıra indirebilir veya medikal olarak uygun olmayabilir:

• Her iki tüpün de tıkalı olması (Bilateral tubal oklüzyon)
• 40 yaş üzeri kadınlarda azalmış over rezervi
• Erkekte ciddi oligozoospermi (ileri hareketli sperm sayısı <5 milyon)
• İleri evre endometriozis (Evre III-IV)
• Prematür ovaryan yetmezlik (erken menopoz)
• Ciddi uterin anomaliler (septum, adezyon vb.)

Bu durumlarda doğrudan tüp bebek tedavisine (IVF/ICSI) geçilmesi önerilir.

Aşılama Tedavisi Öncesinde Yapılan Tetkikler

Tedaviye başlamadan önce hem kadın hem de erkek partner kapsamlı değerlendirmeden geçirilir:

Kadın İçin:

• Transvajinal ultrasonografi (TVS) ile rahim ve yumurtalık kontrolü
• Histerosalpingografi (HSG) ile tüp açıklığı tespiti
• Hormon profili: FSH, LH, E2, AMH, TSH, prolaktin
• Bulaşıcı hastalık taraması: HIV, HBsAg, Anti-HCV, VDRL

Erkek İçin:

• Spermiyogram analizi (WHO kriterlerine göre)
• Bulaşıcı hastalık taraması

Tüm sonuçlar uygunsa, tedavi protokolüne karar verilir ve hasta eğitimi yapılır. Folik asit desteği tedaviden en az 3 ay önce başlatılır.

Tüp bebek tedavisi hakkında da bilgi almak için buraya tıklayın.

Aşılama Tedavisi Nasıl Uygulanır? (Adım Adım Süreç)

1. Ovülasyon İndüksiyonu (Yumurta Geliştirme)

Adet döngüsünün 2-3. günlerinde ultrasonografik değerlendirme yapılarak ovülasyon uyarımına başlanır. İlaç seçimi hastanın durumuna göre yapılır:

• Klomifen sitrat: Oral ilaç, hafif uyarım için
• Letrozol: PKOS hastalarında tercih edilir
• Gonadotropinler (FSH/hMG): Enjeksiyonla verilen güçlü uyarıcılar

Hastanın folikül gelişimi ultrason ile takip edilir. Genellikle döngünün 10-14. günlerinde kontrol randevuları verilir.

2. Ovülasyon Tetikleme (Yumurtlama İğnesi)

Folikül çapı 18-20 mm’ye ulaştığında ve endometrium kalınlığı uygun olduğunda (en az 7 mm), yumurtlama iğnesi (hCG veya GnRH agonist) yapılır. Bu iğne yumurtlamanın 36-40 saat içinde gerçekleşmesini sağlar.

3. Sperm Hazırlama ve İyileştirme

Aşılama gününde erkek partnerden mastürbasyon yöntemiyle sperm örneği alınır. Laboratuvarda “sperm yıkama” (swim-up veya gradient yöntemi) işlemiyle:

• Hareketsiz ve ölü spermler uzaklaştırılır
• Prostaglandin, bakteri ve debris temizlenir
• En hareketli ve morfolojik olarak normal spermler konsantre edilir

Bu işlem yaklaşık 1-2 saat sürer.

4. Aşılama İşlemi (Inseminasyon)

Hazırlanan sperm örneği, özel bir inseminasyon kateteri ile vajenden servikse geçirilerek doğrudan rahim boşluğuna enjekte edilir. İşlem jinekolojik muayene pozisyonunda yapılır ve 2-3 dakika sürer. Hasta işlem sonrası 10-15 dakika sırtüstü dinlenir ve ardından günlük aktivitelerine dönebilir.

5. Luteal Faz Desteği

Aşılamadan sonra tutunmayı desteklemek için progesteron desteği (vajinal veya oral) başlanabilir. Bu tedavi gebelik testi pozitif çıkarsa gebeliğin 10-12. haftasına kadar devam eder.

6. Gebelik Testi

Aşılamadan 14-16 gün sonra kanda Beta-hCG ölçümü yapılarak gebelik varlığı kontrol edilir.

Aşılama Tedavisinde Başarı Oranı Nedir?

Aşılama tedavisinde başarı oranı birçok faktöre bağlıdır ve ortalama olarak deneme başına %10-20 arasındadeğişmektedir.

Başarıyı Etkileyen Faktörler:

• Kadının yaşı: 35 yaş altında %15-20, 35-40 arası %10-15, 40 üzeri %5’in altı
• İnfertilite süresi: 3 yıldan kısa olması daha avantajlı
• Sperm kalitesi: İleri hareketli sperm sayısı >10 milyon ideal
• Tüp durumu: İki tüpün de açık olması tek açık tüpe göre 2 kat avantaj
• Folikül sayısı: 2-3 folikül en ideal; tek folikül %8-12, çoklu folikül %18-25 başarı
• Ovülasyon indüksiyonu: İlaçla uyarım, doğal siklusa göre daha başarılı

Tekrar Denemeler:

Genellikle 3-4 deneme önerilir. İlk 3 denemede başarı sağlanamazsa, sonraki denemelerde başarı oranı düşer ve tüp bebek tedavisine geçilmesi değerlendirilir.

Aşılama Tedavisinin Riskleri ve Yan Etkileri

Aşılama tedavisi güvenli bir prosedür olmakla birlikte, nadir bazı riskler içerir:

• Çoğul gebelik riski: Özellikle birden fazla folikül gelişirse (%10-15)
• Over hiperstimülasyon sendromu (OHSS): PKOS hastalarında görülebilir
• Enfeksiyon riski: Çok nadir (%0.1’in altında)
• Hafif pelvik kramp: İşlem sonrası birkaç saat sürebilir
• Spotting (lekelenme): Kateter travmasına bağlı minimal kanama

Bu nedenle tedavi sürecinde hekim takibi çok önemlidir.

Aşılama Sonrası Nelere Dikkat Edilmeli?

• Cinsel perhiz gerekmez: Aşılama sonrası cinsel ilişki serbest
• Yatakta kalma zorunluluğu yok: İşlemden 15 dakika sonra normal hayata dönülebilir
• Ağır spor ve yorucu aktivitelerden kaçının: İlk 48 saat dinlenme tercih edilebilir
• Sigara ve alkol kullanmayın
• İlaçlarınızı düzenli kullanın: Progesteron desteği çok önemli
• Stres yönetimi: Gevşeme teknikleri, yoga, hafif yürüyüş faydalı olabilir

Aşılama Tedavisi ile Tüp Bebek Tedavisinin Farkı Nedir?

Aşılama tedavisi, tüp bebeğe göre daha az invaziv, daha ekonomik ve doğal bir alternatiftir. Ancak tüp açıklığı şart olduğundan, her hasta için uygun değildir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

1. Aşılama tedavisi kaç kez denenmelidir?

Genellikle 3-4 deneme önerilmektedir. İlk 3 denemede başarı sağlanamazsa, başarı oranı belirgin düşer ve tüp bebek tedavisine geçilmesi değerlendirilir. Her deneme arasında bir adet dönemi beklenebilir veya ardışık döngülerde deneme yapılabilir.

2. Aşılama tedavisi ağrılı mıdır?

Hayır, aşılama işlemi ağrısızdır. Jinekolojik muayeneye benzer bir rahatsızlık hissedilebilir. İşlem sonrası birkaç saat hafif kramp olabilir ancak bu geçicidir. Vajinismus hastaları dışında anesteziye ihtiyaç yoktur.

3. Aşılama sonrası cinsel ilişki gebelik şansını etkiler mi?

Aşılama sonrası cinsel ilişki yasak değildir ve gebelik şansını olumsuz etkilemez. Aşılamadan önce 3-4 günlük perhiz önerilirken, aşılama sonrası normal cinsel yaşam sürdürülebilir. Bazı çiftler psikolojik nedenlerle birkaç gün beklemeyi tercih edebilir.

4. Aşılama tedavisi hangi yaş grubuna kadar uygulanır?

Aşılama tedavisi genellikle 35 yaş altı kadınlarda daha başarılıdır. 35-40 yaş arasında başarı oranı düşer ancak yumurtalık rezervi uygunsa denenebilir. 40 yaş üzerinde genellikle doğrudan tüp bebek tedavisi önerilir çünkü zaman kaybı risklidir.

5. Aşılama tedavisinde ikiz bebek olma ihtimali nedir?

Aşılama tedavisinde çoğul gebelik (ikiz veya üçüz) riski yaklaşık %10-15 civarındadır. Bu oran doğal gebeliklerdeki %1-2’lik oranın üzerindedir. Özellikle ovülasyon uyarımı sırasında 3’ten fazla folikül gelişirse risk artar ve işlem iptal edilebilir.

6. Aşılama başarısız olursa ne yapılmalıdır?

İlk denemede başarı sağlanamadıysa, bir sonraki adet döngüsünde tekrar denenebilir. Üç deneme sonrası başarısız olunursa, tedavi protokolü gözden geçirilir. Tüp açıklığı, sperm kalitesi ve yumurtalık rezervi yeniden değerlendirilir ve genellikle tüp bebek tedavisine geçilmesi önerilir.

7. Aşılama tedavisi PKOS hastalarına uygulanır mı?

Evet, polikistik over sendromu (PKOS) olan hastalar aşılama tedavisinden fayda görebilir. Ancak PKOS’ta over hiperstimülasyon riski daha yüksek olduğundan, ilaç dozları dikkatle ayarlanır ve sık kontroller yapılır. Letrozol, bu hasta grubunda klomifen sitrata göre daha tercih edilir.

ÖNERİLER

Aşılama tedavisi, doğal gebelik ile tüp bebek tedavisi arasında etkili bir köprüdür. Özellikle genç hastalarda, tüpleri açık olan çiftlerde ve hafif erkek faktörü infertilitesi durumlarında başarı şansı yüksektir. Tedavi protokolünün kişiye özel planlanması, ovülasyon takibinin titizlikle yapılması ve luteal faz desteğinin eksiksiz uygulanması başarı oranını artırır.

Unutulmamalıdır ki her çiftin infertilite nedeni farklıdır ve tedavi yaklaşımı bireyselleştirilmelidir. Doğru hasta seçimi, uygun tedavi protokolü ve tecrübeli hekim takibi, aşılama tedavisinin başarısını belirleyen en önemli faktörlerdir.

Önemli Not: Bu içerik yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Aşılama tedavisi kararı ancak detaylı muayene ve tetkikler sonrasında, uzman hekim tarafından verilebilir. Kendi durumunuza özel değerlendirme ve tedavi planı için Dr. Emel Arslan Yıldırım ile iletişime geçebilirsiniz.

Randevu ve Danışma

Dr. Emel Arslan Yıldırım, kadın hastalıkları, doğum ve tüp bebek konusunda uzman hekim olarak aşılama tedavisi sürecinizde size rehberlik edebilir. Detaylı değerlendirme ve kişiye özel tedavi planı için randevu alabilirsiniz.

İlgili Konular: Tüp Bebek Tedavisi | İnfertilite Nedenleri | Polikistik Over Sendromu | Endometriozis Tedavisi